صرف فعل در زبان ترکی آذری

برای صرف فعل در زبان ترکی آذری، نشانه مصدری  «ماخ» را از مصدر حذف کرده و شکل امری را که در واقع ریشه فعل می باشد به دست می آوریم.

 

مثلا گلماخ ( فتحه روی گ و سکون روی ل ) که به معنی آمدن هست با برداشته شدن «ماخ»، به گل تبدیل می شود، برای صرف در زمان حال پسوند «یر» را به «گل» اضافه می کنیم تا شکل سوم شخص حال تبدیل شود، برای اشخاص دیگر به این پسوند پسوندهای دیگری را طبق الگوی زیر اضافه می کنیم.

 

اول شخص مفرد حال: گل + یر + م = گلیرم  به معنی می آیم

دوم شخص مفرد حال: گل + یر + سن = گلیرسن به معنی می آیی

سوم شخص مفرد حال: گل + یر = گلیر به معنی می آید

اول شخص جمع حال:  گل + یر + یخ = گلیریخ به معنی می آییم

دوم شخص جمع حال: گل + یر + سیز = گلیرسیز به معنی می آیید

سوم شخص جمع حال: گل + یر + لر = گلیرلر بع معنی می آیند. (در محاوره این شکل ادغام شده و گلیلر با تشدید لام دوم گفته می شود)

 

حالت گذشته (Past Tense):

1. • من (من) - Gəldim گلدیم  (آمدم)
   • سن (تو) - Gəldin  گلدین (آمدی)
   • او (او) - Gəldi گلدی (آمد)
   • ما (ما) - Gəldik گلدیخ (آمدیم)
   • شما (سیز) - Gəldiz گلدیز (آمدید)
   • آنها (آنلار) - Gəldilər  گلدیلر (آمدند)

2. حالت آینده (Future Tense):

   • من (من) - Gələcəm گله جم (خواهم آمد)
   • سن (تو) - Gələcəksən گله جسن (خواهی آمد)
   • او (او) - Gələcək گله جک (خواهد آمد)
   • ما (ما) - Gələcəyik گله جییخ (خواهیم آمد)
   • شما (سیز) - Gələcəksiniz گله جسیز (خواهید آمد)
   • آنها (آنلار) - Gələcəklər گله جکلر (خواهند آمد)

3. حالت امر (Imperative):

   • تو (تو) - Gəl گل (بیا)
   • شما (سیز) - گلین Gəlin (بیاید)
   • آنها (آنلار) - گلسینلر Gəlin (بیاید)

4. حالت گذشته استمراری یا شرطی (Conditional):

   • من (من) - Gəlmişəm گلمیشم (آمده ام)
   • سن (تو) - Gəlmişən گلمیسن (آمده ای)
   • او (او) - Gəlib گلیب (آمده است)
   • ما (ما) - Gəlmişik گلمیشیخ (آمده ایم)
   • شما (سیز) - Gəlmişsiniz گلمیسیز (آمده اید)
   • آنها (آنلار) - Gəliblər گلیبلر (آمده اند)

 

هم آهنگی اصوات

برای فهم زبان ترکی آذری، چند کلید اساسی وجود دارد که یکی از مهم ترین آنها اصل هم آهنگی اصوات می باشد. در این مطلب نمی خواهیم خیلی وارد بحث فنی شویم و صرفاً تلاش می کنیم تا با چند مثال کلیت را منتقل کنیم، بدیهی است که فهم بهتر این موضوع ضمن مکالمه و صحبت حاصل خواهد شد و مباحث فنی تر را باید به زمانی موکول کرد که زبان آموز به راحتی مکالمه می کند.

هم آهنگی اصوات به زبان ساده یعنی اینکه در یک کلمه، حرکت های پیش سر هم باید باهم هماهنگ باشد، این اصل باعث می شود کلمات غیر ترکی که وارد زبان ترکی شده اند، دچار تغییراتی شوند؛ مثلا امید در ترکی اومود یا اوموت تلفظ می شود. مثال دیگر مترف هست که در زبان ترکی موتوروف تلفظ می شود،

تغییر شکل پسوندها تحت تاثیر این اصل هم یکی دیگر از مثال های مهم می باشد؛ در زبان ترکی دو پسوند لر و لار برای جمع بستن به کار بسته می شود و اصوات کلمات تعیین می کند که کدام پسوند انتخاب شود. مثلا برای آت لار استفاده می شود و برای نوه، لر

افعال پرکاربرد در زبان ترکی آذری

در ادامه جدول افعال پرکاربرد زبان ترکی آذری را به همراه تلفظ آنها درج می کنیم؛ توجه داشته باشید که با حذف «اخ» از اخر مصدرها، شکل امری افعال درست خواهد شد. (تلفظ اخ در بعضی از شهرها به اق نزدیک هست و بنابراین در متون ادبی به جای «اخ» «اق» هم نوشته می شود.

همچنین متذکر می گردد که جدول زیر بر اساس محاوره رایج در شهر مرند و  تبریز بسیاری از شهرهای آذربایجان تنظیم شده و در کتاب ها و دیگر صفحات اینترنتی، ممکن است تفاوت اندکی ببینید. 

 

 

آمدن : گلماخ خندیدن: گولماخ رفتن: گئتماخ یخ بستن: دونماخ گفتن: دئماخ خوردن: یئماخ بریدن: کسماخ کشیدن: چهماخ شستن: یوماخ مالیدن: اووماخ سوراخ کردن: دلماخ پوشیدن:گیماخ   پاشیدن: سپماخ (م معمولا تلفظ نمیشود) دوختن: تی ایستادن:دورماق   بیهوش شدن:اویماخ   گذشتن: گئچمخ ماندن:قالماخ صبرکردن:دوزمخ داخل شدن:گیرمخ قهرکردن:دونمخ مردن:اولمخ پرشدن:دولماخ شدن:اولماخ کردن: اله مخ گم شدن:ایتمخ پژمرده شدن:سولماخ   انداختن:سالماخ باریدن:یاغماخ خوابیدن:یاتماخ   شناکردن:اوزمخ بیدارکردن:اویاتماخ بیدارشدن:اویانماخ ورم کردن:شیشمخ سیرشدن:دویماخ دیدن:گورمخ راندن:سورمخ   تاکردن لباس:بوکمخ پیچ دادن:بورماخ   ریختن:توکمک زاییدن:دوغماخ     نوشیدن:ایچمک پاره کردن:جیرماخ خریدن:آلماخ گرفتن:آلماخ

Gəlmək Gölmək Getmək Dunmaq Demək Yemək Kəsmək Çəhmək Yumaq Urmaq Dəlmək   Geymək   Səpmək     Tikək Durmaq   Oymaq     Geçmək Qalmaq Dözmək Girmək Donmək Ölmək Dolmaq Olmaq Eləmək Itmək Sulmaq     Salmaq Yağmaq Yatmaq   Üzmək Uyatmaq Uyanmaq Şişmək Doymaq Görmək Surmək   Bökmək   Burmaq   Tökmək Duğmaq   Içmək Cirmaq Almaq Almaq

دادن:وئرماخ زدن:وورماخ نوشتن:یازماخ بدست گرفتن:توتماخ حدس زدن:یورماخ پیداکردن:تاپماخ دانستن:بیلمخ دزدیدن:قاپماخ ساختن:ائتمخ نگاه کردن:باخماخ دوشیدن:ساغماخ حرف زدن:دینمخ انداختن:آتماخ فروختن:ساتماخ سوارشدن:مینمخ نمازخواندن:قیلماخ بافتن:هورمخ چشیدن:دادماخ بوسیدن:اوپمخ عرق کردن:ته رلمخ پوسیدن:چورومخ رسیدن:یتیشمخ خشکیدن:قوروماخ رقصیدن:اویناماخ پیرشدن:قاریماخ آتش گرفتن:آلیشماخ چاییدن:اووشوومخ صداکردن:سسله مخ گریه کردن:آغلاماخ یاددادن:بیلدیرمخ کشتن:اولدورمخ فرستادن:گوند ه رمخ شکستن:سیندیرماخ پرکردن:دولدورماخ بلندکردن:قوؤزاماخ داغ کردن:داغلاماخ بستن:باغلاماخ تعطیل کردن:باغلاماخ   تمام شدن:بیتمخ   درک کردن:آنلاماخ   بخشیدن:باغیشلاماخ   دوستداشتن:سئومخ     آشناکردن:تانیشماخ آشناشدن:تانیش اولماخ

Vermək Vurmaq Yazmaq Tutmaq Yörmaq Tapmaq Bılmək Qapmaq Etmək Baxmaq Sağmaq Dinmək Atmaq Satmaq Minmək Ğilmaq Hörmək Dadmaq Öpmək Tərləmək Çürumək Yetişmək Qurumaq Oynamaq Qarimaq Alişmaq Üşümək Səsləmək Ağlamaq Bıldırmək Uldurmək Göndərmək Sindirmaq Doldurmaq Qovzamaq   Dağlamaq Bağlamaq Bağlamaq     Bitmək Anlamaq     Bağişlamaq   Sevmək   Tanişmaq Tanişo

 

برای فراگیری نحوه صرف افعال در زبان ترکی به لینک صرف فعل در زبان ترکی آذری :: آموزش زبان ترکی آذری (آذربایجانی) (blog.ir) مراجعه فرمایید.

 

ساخت افعال در زبان ترکی آذری

یادگیری زبان بر اساس قواعد و گرامر، روش چندان خوبی نیست ولی به هرحال صرف افعال در هر زبانی از جمله ترکی آذری، گریز ناپذیر هست. همچنین با توجه به اینکه افعال در زبان ترکی از هجوم دیگر زبان ها، بیشتر مصون بوده اند، یادگیری معنی افعال مختلف باعث خواهد شد، گام بزرگی در یادگیری این زبان برداریم.

در فارسی ساده ترین شکل فعل، سوم شخص گذشته آن است که با افزودن دن و تن به مصدر تبدیل می شود، در زبان ترکی آذری، ساده ترین شکل فعل شکل امری آن است که با افزدون ماخ مصدرش ساخته می شود و با پسوندهای دیگر، دیگر صرف های آن.

مثلا گئتماخ یعنی رفتن، گئت یعنی برو

یا گلماخ یعنی آمدن و گل یعنی بیا

برای فهم بهتر این درس، بهتر است ابتدا معنی تعدادی فعل را یادبگیریم.

افعال پرکاربرد در زبان ترکی:

 

 

اعداد در زبان ترکی آذری

در زبان ترکی آذری هم اعداد از قواعدی مشابه با زبان فارسی و حتی ساده تر پیروی می کنند و کافیست از یک تا ده به صورت یکی یکی، از ده تا صد ده تا ده تا و از صد تا هزار صدتا صدتا بتوانیم بشماریم.

تفاوت با زبان فارسی: می دانیم که در زبان فارسی از ده تا بیست هم هرکدام از اعداد اسم خاصی دارند ولی در زبان ترکی از یازده تا نوزده، اول معادل ده یعنی اون رو میگیم. بعد از بیست، قواعد مشابه هست. 

1= بیر

2= ایکی

3= اوچ (معمولا اوش تلفظ می شود)

4= دؤرد (معمولا ر تلفظ نمی شود)

5= بئش

6= آلتی

7= یئددی

8= سگگیز

9= دوققوز

10= اون

20= اییرمی

30= اوتوز

40= قیرخ

50= اللی

60= آتمیش

70= یئتمیش

80= هشتاد (در قدیم سکسان یا سهسان مصطلح بود ولی امروزه هشتاد کاربرد دارد)

90= دوخسان

100= یوز

1000= مین

1000000= میلیون

1000000000= میلیارد

 

و همه اعداد دیگر به صورت ترکیب همین الفاظ هستند، مثلا یازده میشه اون بیر یا سی و سه میشه اوتوز اوچ  و